روانشناسی کودک و نوجوان

باسمه­ی تعالی

 

 

سپیده­ی سخن

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم؛ فرمود خدای بلند مرتبه که پیامبر!«وأمر اهلک بالصلوة واصطبر علیها ... والعاقبه للتقوی؛ خانواده­ی خود را به نماز امر کن! خود نیز با همه­ی توان بر [مراعات] آن شکیبایی ورز ... و عاقبت نیک ازآن اهل تقواست.[1]»

در آئین انسان­ساز اسلام خانواده نهاد ارجمند و والایی است که صحت و شادابی آن سعادت آحاد جامعه را دربر دارد و بالعکس فساد و نگون­بختی آن به تباهی افراد و درنتیجه جامعه منجر می­شود. به این ترتیب کانون خانواده اولین کلاس درس برای فرزندان محسوب شده، بسیاری از زمینه­های مثبت و منفی اخلاقی در آن پدید می­آید. امیر بیان (ع) فرمودند: «تعلیم در کودکی همانند نقشی است که بر روی سنگ کنده شود.[2]» همچنین آن بزرگوار در نامه­ی 31 نهج­البلاغه، اهمیت تربیت در سنین خردسالی را مطرح می­نمایند؛ فرمود: «پسرم (حسنم!) به تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن­که دلت (به­علت دنیا­دوستی) سخت گردد و خرد تو به (چیزهای بیهوده) گرفتار شود.»

 

 در خصوص خانواده باید گفت: والدین از دو راه بر فرزندان اثر می­گذارند؛ یکی از طریق نطفه و وراثت که غیراختیاری است و دیگری از راه تعلیم و تربیت در خانه. در این میان نماز بهترین وسیله برای پاکی، صفای قلب، تقویت روح و شکوفایی استعدادهای روحانی فرد و خانواده است.

سیره و کلام اهل­بیت (ع) گویای آن است که والدین می­بایست در 7 سالگی به فرزندان خود نماز را بیاموزند[3] و نیز ایشان را به انجام کارهای نیک دعوت نمایند و اگر کار نیکی از ایشان فوت شده، آنان را در جهت جبران گذشته ترغیب کنند.

در آیه­ی مورد بحث، پیامبر [و به­وسیله­ی وی همه­ی مؤمنان] موظف شدند که اهل خود را به نماز ترغیب نمایند ولی در ادامه چگونگی دعوت را نیز تبیین می­سازد که در این راه باید استقامت ورزید. این­طور نیست که با دعوت کار به­نتیجه برسد بلکه پی­گیری و پایمردی در تحقق یافتن این هدف (به­پا داشتن نماز) نکته­ای درخور توجه است. همچنین می­توان استفاده کرد که برای ترویج نماز باید از شیوه­های خاصی استفاده شود و آیه­ی شریفه نمونه­ای را بیان نموده است.

در این نوشته سعی داریم اصول و روش­های تربیتی خانواده را در سایه نماز بررسی نمائیم و به­خاطر این­که در واژگان قرآنی از نماز به قرآن نیز تعبیر شده، به­نظر ما نماز و قرآن ارتباطی تنگاتنگ باهم دارند، به گونه­ای که به­پا داشتن نماز، اقامه­ی قرآن و تحقق بخشیدن به اهداف و برنامه­های آن کتاب شریف است؛ لذا دایره­ی بحث را به قرآن بسط داده،اصول و روش­های تربیتی را از قرآن شریف استخراج می­نمائیم زیرا معتقدیم نگرش قرآنی همان نگرش مبتنی بر فرهنگ نماز است.